شناسایی سازها، ساختار و تاریخچه آن بدان جهت اهمیت دارد که بیانگر عمیق ترین ارزش های فرهنگ موسیقیایی هر ملت است. احتمالا صدای انعکاس وزش باد در انواع محفظه هایی چون جمجمه حیوان و انسان، بازتاب طبیعی زه کمان شکار، وزش باد در نی های شکسته نی زار و … اولین اصوات توجه برانگیز برای ابداع سازهای باستانی بشر ماقبل تاریخ، بوده است.
در مسیر شناخت اصوات متفاوت، شاید اجسامی چون کاسه لاک پشت، نیم کره نارگیل، پوست و روده حیوانات و … بشر را برای دستیابی به ادوات ابتدایی موسیقی یاری داده باشند که بعد از تقویت شعور و امکان تلفیق و ترکیب آن ها به تدریج مقدمات تهیه سازهای ابتدایی هم فراهم شده است هرچند وسعت صدای آنها به یک اکتاو هم نمی رسیده.
ساخت ابتدایی سازهای باستانی، ظاهرا از زمان استفاده بشر از پوست و روده حیوانات شروع و سپس با تابیدن نخ و ابریشم و استفاده از موی دم اسب تکامل می یابد که طی هزاره ها تدریجا مقدمات تهیه انواع سازهای ابتدایی کوبه ای، بادی، زهی و زخمه ای، آن هم در محدوده یک اکتاو فراهم می گردد.
در عهد باستان علاوه بر بین النهرین، بعضی از کشورهای اروپایی، شبه قاره هند، کشور باستانی چین و کشورهای شمالی قاره آفریقا و در راس آن کشور باستانی مصر، هر کدام سابقه تاریخی بس کهن داشته اند؛ مخصوصا کشور مصر که به اتکاء آثار ، نقوش برجسته و کتیبه های بازمانده، به حق مهد موسیقی جهان نامیده شده و به احتمال بسیار زیاد، بسیاری از سازهای باستانی ابتدا از مصر به ایران، یونان، روم، عیلام، کلده، آشور و دیگر دولت های مقتدر آن دوران منتقل شده است؛ در مصر باستان چنگ، تنبور، انواع نی، بوغ، سی تار، سنج، طبل و دایره و … وجود داشته است.
آموزشگاه موسیقی
مهمترین اسناد حضور موسیقی در دوران باستانی ایران، یافته های باستان شناسی بوده است. بدیهی است چون پهنه فرهنگی ایران قدیم بسی فراتر از جغرافیای فعلی ایران بوده. کاوش های باستان شناسی در سرزمین های پیرامونی کنونی ایران نیز در تکمیل تحقیقات سازشناسی باستانی ایران نقش مهمی ایفا کرده است. به طوری که تاریخ تمدن موسیقی در فلات ایران، قبل از دست آوردهای این کاوش ها، با تکیه بر اشاراتی که در متون کهن تاریخی در این باره وجود داشته است، از دوره هخامنشی عقب تر نمی رفته است؛ نظیر آنچه در آثار هرودوت و گزنوفون مورخان یونانی وجود دارد و در آن توضیحاتی درباره حضور موسیقی در دوران هخامنشی داده شده است. اما امروزه یافته های باستان شناسی گواهی می دهند که تاریخ حضور موسیقی و سازهای باستانی در تمدن ایرانی به هزاره های قبل تر از تاریخ هخامنشیان و به دوران تمدن عیلامی و حوزه های تمدنی کوچک تر در فلات ایران باز می گردد. به گونه ای که امروزه نقش های مانده از ساز ها و نوازندگان موسیقی در دوران باستانی تمدن ایرانی، قدمتی بیش از هفت هزار سال یافته اند. در حفاری های تل جری فارس در نزدیکی تخت جمشید ،ظرف سفالی ویژه ای به دست آمده است که می تواند کاربرد عود سوز در یک مراسم آیینی را داشته باشد.
نقش روی این ظرف که هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود،گروهی از مردان عریان را نشان می دهد که در حالی که نیم خیز هستند، در لبه دوار ظرف سفالی،حلقه ای را تشکیل داده اند و هر مرد دست بر شانه مرد روبرو گذاشته است. این ظرف متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد است اما غیر از نمونه هایی از این دست که در حفاری های تپه های باستانی سیلک،تل جری،چشمه علی و … به دست آمده و نمایانگر برخی آیین های باستانی است که در آن رقص و موسیقی با اشکالی از فرم های رقص های گروهی وجود دارد، نقش ساز در آثار به دست آمده، مشخصا از دوران عیلامی آغاز شده است.
