تصنیف در لغت (فرهنگ نامه عمید) به معنای قطعه شعری (آهنگی) است که طرب انگیز باشد.
تصنیف با ترانه و آواز تفاوت دارد و یکی از معمول ترین و رایج ترین قطعات ساخته شده در موسیقی سنتی ایرانیان است.
در فرهنگ موسیقی ما مردم از موسیقی که با کلام همراه شده باشد استقبال خوبی می‌کنند.
موسیقی ایرانی از نظر محتوا، نوع خواندن و نواختن بسیار متنوع است.
از انواع آن می‌توان به تصنیف، ترانه، قطعات ضربی مثل چهارمضراب‌ها، رنگ، پیش درآمد و… اشاره کرد که ما در این مقاله تصنیف را بررسی می‌کنیم.
تصنیف قطعه‌ای است موزون که همراه با آهنگ خوانده می‌شود یا به عبارت دیگر سخنانی شعر گونه که از قسمت‌های مساوی یا نامساوی تشکیل شده است.
اشعار آن هم می‌تواند دارای قافیه و وزن باشد و هم گا‌ها فاقد قافیه و وزن.
تصنیف را می‌توان کلامی ریتمیک دانست که با موسیقی همراه شود.
تفاوت تصنیف با ترانه
ترانه سرودهای است کوتاه و برآمده از توده مردم، اما تصنیف برای مناسبت‌های مختلف ساخته می‌شود و بعد رواج پیدا می‌کند.
ترانه‌ها را می‌توان نوع سبک‌تر و شاد‌تر تصانیف دانست.
موسیقی ترانه فاقد موازین علمی است در صورتی که تصانیف دارای وزن، قافیه و وزن عروضی هستند.
ترانه‌ها بر خلاف تصانیف می‌توانند بنا بر نظر خواننده کوتاه و بلند شوند و وزن معینی ندارند.
ترانه ساختمانی ساده دارد و فاقد آرایه‌های ادبی پیچیده است در حالی که تصنیف مملو از آرایه‌ها و … است.
ترانه ریتمیک و مولودیک است و اغلب شامل یک قطعه ضربی است و در عین حال سنگینی خاص تصانیف را ندارد.
در حالی که تصانیف سنگین و گا‌ها غیر ریتمیک و اغلب اوقات غیر ملودیک هستند.
از انواع ترانه می‌توان ترانه‌های عاشقانه، ترانه‌های وصفی، ترانه‌های بزمی، ترانه‌های حماسی یا رزمی، ترانه‌های مربوط به حرفه‌ای خاص یا ترانه‌های لالایی را نام برد.
آموزشگاه موسیقی
تفاوت تصنیف با سرود
سرود گاهی ریتمیک و ملودیک است و همیشه به صورت دسته جمعی اجرا می‌شود و تفاوت اصلی آن با تصنیف و ترانه نوع خاص آکوردی است که در سرود مورد استفاده قرار می‌گیرد. (که باعث می‌شود اغلب این سرودها در مایه‌ای مشخص مثلاً دشتی ساخته شود).
محتوای سرودها بیشتر شامل موارد زیر است:
سرودهای مذهبی: این نوع سرودها حالتی شبیه قصیده داشته که در آن‌ها حمد و ستایش مورد نظر است.
اغلب سرودهای مذهبی فاقد وزن و قافیه امروزی بوده‌اند.
از بهترین نمونه این نوع سرودها می‌توان به سرودهای زرتشت که به گات‌ها (گاته، گاثه) معروف است اشاره کرد که این آثار، وزنی آزاد و یا احتمالاً وزنی سنگین داشته‌اند.
سرودهای رزمی یا رسمی: سرودهای رسمی و رزمی اغلب در میدان جنگ و یا جشن‌ها و مراسم‌های خاص و رسمی مانند جشن مهرگان و جشن نوروز خوانده می‌شد و از این جهت وزنی مهیج دارند.
سرودهای بزمی: این نوع سرودها برای مجالس جشن و شادمانی بوده و وزن و اشعاری شاد و محتوای عاشقانه دارد.
تفاوت تصنیف با آواز
آواز یک قطعه‌ی کاملا غیر ضربی است. آواز خوان مهارت و تسلط بیشتری نسبت به تصنیف خوان دارد.
در آواز بر روی اشعار آهنگسازی انجام می‌شود، ولی در تصنیف ابتدا آهنگساز یک ملودی را خلق کرده و سپس شعر روی ملودی قرار می‌گیرد.
تصنیف سازان بزرگ دوره معاصر
از تصنیف سازان بزرگ دوره معاصرعلی اکبر شیدا، عارف قزوینی و محمدعلی امیرجاهد را می‌توان نام برد.
علی اکبر شیدا و عارف قزوینی نیز از پیشگامان تصنیف‌سازی در ایران هستند.
تصنیف‌هایی که علی‌اکبر شیدا سروده است بیشتر دارای مضامین عارفانه و عاشقانه هستند و ساخته‌های عارف قزوینی مستقیماً درباره انقلاب مشروطه است.
امیرجاهد در تصانیف خود مردم را به بازسازی فردی و اجتماعی فرامی‌خواند و ساخته‌های او بیشتر دارای مضامین اخلاقی و وطن پرستانه است.
تخصص و مهارت تصنیف خوانی
تصنیف خوانی هم مثل آوازخوانی، تخصص و مهارت می‌خواهد و خواننده باید بتواند ضرب را تشخیص دهد تا در موقع خواندن، وزن را از دست ندهد و از ضرب خارج نشود.
