حتی اگر پیانو نداشته باشید و یا اهل موسیقی نباشید حتما واژه کوک پیانو به گوشتان خورده است.
اما آیا معن دقیق این واژه را میدانید؟
کوک پیانو به تغییر کشش سیم های پیانو گفته میشود. این تغییر با چزخاندن گوشی های پیانو حاصل میشود که باعث تغییر بسامد شده و صدای سیم ها با یکدیگر در حالت متناسبی قرار میگیرند. این هماهنگی در مبحث علم آکوستیک و زیبایی شناسی موسیقی قرار میگیرد.
برای کسانی که از این فن اطلاعی ندارند، کوک پیانو اغلب امری ساده به نظر می‌رسد ولی این تصور به هیچ عنوان درست نیست. با در نظر گرفتن تعداد حدود ۲۰۰ عددی گوشی ها کشش بسیار بالای سیم‌ها، سفتی گوشی‌ها و مقاومت آنها در مقابل نیروی چرخش و در نهایت مقاومت سیم در مقابل سر خوردن در نقاطی که با صفحه چدنی در ارتباط است، کوک پیانو کاری پیچیده و دشوار است. تمامی این عوامل اگرچه فرآیند کوک کردن را دشوار می‌کنند، ولی وجود آنها جهت حفظ کوک پیانو برای مدتی قابل قبول با در نظر گرفتن میزان استفاده و شرایط محیطی پیانو کاملا الزامی است.
آموزشگاه موسیقی
یکی دیگر از چیزهایی که کوک کردن پیانو را دشوارتر می‌کند استفاده از لوپ(پیچش) سیم ها در طراحی پیانوهای مدرن است. در این طراحی، هر رشته سیم فولادی در قسمت صداهای زیر (راست) پیانو برای دو سیم استفاده میشود. در واقع یک سیم فولادی با پیچانده شدن به دور یک زائده فلزی به دو گوشی مختلف متصل میشود. این دو سیم گاهی برای یک نت و گاهی برای دو نت با نیم پرده اختلاف مورد استفاده قرار میگیرد. زمانی که سیم برای دو نت مجاور مورد استفاده قرار میگیرد به این معنا هست که هریک از دو قسمت سیم تحت کشش متفاتی از قسمت دیگر قرار دارد. از آنجاییکه هر دو قسمت سیم مستعد اعمال یک کشش ثابت هستند، استفاده از سیستم لوپ و اعمال کشش‌های متفاوت به دو قسمت سیم شرایط را برای ایجاد یک کوک پایدار دشوار می‌کند.
هر سیم به دور یک زائده فلزی می‌چرخد و به دو گوشی متصل میشود علاوه بر موانع فیزیکی، وجود برخی دشوار‌ی‌های آکوستیکی نیز سختی فرآیند کوک کردن را دوچندان می‌کند. یونانیان باستان اولین کسانی بودند که به تناقض متداول در سازهای با کوک ثابت پی بردند.
ارتعاش سیم و هارمونیک های پیانو
یک سیم با طول ثابت به شکل‌های متفاوتی می‌تواند ارتعاش کند. در شکل بالا ۶ حالت مختلف ارتعاش که منجر به تولید ۶ هارمونیک اول در سیم میشود نشان داده شده است.
در واقعیت، فرکانس هارمونیک‌ها کمی بیشتر از فرکانس محاسبه شده است. فیزیکدانان این پدیده را inharmonicity می‌نامند. برای اینکه پیانو خوش صدا باشد تکنسین به هنگام کوک اُکتاوها را به گونه‌ای کوک می‌کند که فرکانس اُکتاوهای مختلف با هارمونیک نت‌های اکتاوهای بم تر از آن مطابقت داشته باشد.
در عین حال گوش انسان فرکانس نت‌های زیر را کمی پایینتر از فرکانس اصلی‌شان می‌شنود. برای جبران این دو اثر، تکنسین مجبور است اُکتاوهای سمت راست را کمی بالاتر و اُکتاوهای سمت چپ پیانو را کمی پایینتر از فرکانس نظری کوک کند. این که چقدر اُکتاوها را بالاتر و یا پایینتر از فرکانس نظری‌شان کوک کنیم آمیزه‌ای از علم و هنر است. جالب است بدانید تکنسین های مختلف بسته به استعداد و حس زیبایی شناسی خود کوک‌های متفاوتی را بر روی یک پیانو ایجاد می‌کنند. به همین دلیل است که اغلب نوازندگان مشهور، کوک برخی از تکنسین‌ها را نسبت به بقیه ترجیح می‌دهند.
برای کوک دقیق هر نت، تکنسین تست‌های شنیداری معینی را انجام می‌دهد. او باید به دقت به صدا گوش دهد تا بتواند صدای ضربات(beats) ناشی از اختلاف فرکانس دو سیم را بشنود
و حتی تعداد تکرار این ضربات را در ثانیه اندازه بگیرد. بسته به فاصله‌ی مورد نظر گاهی لازم است تا تعداد ضربات به صفر میل کند و گاهی بر روی تعداد معینی تنظیم شود. در عین حال بسیاری از نت‌های پیانو شامل چند سیم هستند که باید با یکدیگر هم‌کوک باشند. در واقع سیم‌های یک نت باید بدون شنیده شدن هرگونه ضربه (Beatless) کوک شوند.
با در نظر گرفتن این مشکلات حالا می‌توانید قضاوت بهتری درباره‌ی فرآیند کوک داشته باشید. درست به همین دلیل، حرفه‌ای شدن در کار کوک نیازمند سالها تجربه و ممارست است.
بهترین زمانبندی برای کوک پیانو چیست؟
این یکی از سوالاتی است که هنرجویان بسیار می‌پرسند. پاسخ این سوال ابتدا به میزان استفاده شما بستگی دارد. در شرایط خاص نظیر استودیوهای صدابرداری که دقت کوک پیانو از اهمیت بسیاری برخوردار است ممکن است نیاز باشد در یک روز یک یا چند بار پیانو کوک شود. در سالن‌های اجرا، پیانو پیش از تمرین و اجرا کوک میشود. در برخی اجراها لازم است پیانو در حد فاصل میان برنامه مجددا کوک شود.
برای پیانوهای خانگی، توصیه اغلب تکنسین ها این است که پیانو چندین بار در سال کوک شود. چرا که فرآیند از کوک خارج شدن پیانو بلافاصله پس از اتمام کوک آغاز میشود.
عموما دفعات کوک پیانوهای خانگی به سطح نوازندگی و قطعات نواخته شده بر روی پیانو، میزان پایداری ذاتی پیانو در حفظ کوک، بودجه نوازنده، یکنواختی رطوبت و دمای محل نگهداری پیانو و مهارت تکنسین در ایجاد کوک پایدار بستگی دارد. در اغلب موارد دو یا سه بار کوک در سال برای استفاده عادی از پیانوهای خانگی کفایت می‌کند. این در حالیست که نوازندگان حرفه‌ای ممکن است ۴ تا ۶ بار در سال (و یا حتی بیشتر) پیانوی خانه‌ی خود را کوک کنند.
ترجمه : محسن جوزی
