ساز سه تار یکی از سازها محبوب ایرانیان است و در اکثر خانه های یافت میشود.
بعضی از آن برای نواختن بهره میبرند و عده ای نیز فقط برای زیباتر کردن منطلشان از آن استفاده میکننند.
برخي بر اين باورند كه دليل محبويت سه تار، ارزاني و سهولت نواختن آن است.
اما برخي ديگر، دلنشيني صداي آن را بر ارزاني و سهولت نواختنش، قوي تر مي دانند.

با اين همه، سازسازان زيادي هستند كه به ساختن اين ساز مشغولند و برخي اوقات هم مي بينيم كه دستفروش ها در كنار جاده ها و خيابان ها در حال فروختن اين ساز هستند كه گرچه شان آن را در چنين رفتاري پائين مي آورند، اما خود اين كار نشان آن است كه سه تار هم محبوبيت زيادي در بين مردم دارد و هم توجه سازسازان را به خود جلب كرده است.
در اينجا بد نيست كه به مراحل ساختن ساز سه تار نگاهي بيندازيم تا متوجه شويم كه اين صداي دلنشين و مسحوركننده، چگونه از ميان چند تكه چوب خشك و چند سيم برمي آيد.

ساختن سه تار، هشت مرحله دارد كه عبارتند از:
ساخت الگو و قالب سه تار و ساخت کاسه هاي يک تکه، ساختن دوره و ترک ها و پختن و تنگ گذاشتن آنها، چسباندن دوره و ترک ها و ساخت کاسه هاي يکپارچه، ساخت و نصب دسته، ساخت و نصب صفحه، ساخت شيطانک، سيم گير، خرک و گوشي ها، تعبيه سوراخ هاي روي صفحه و رنگ کاري و پرده بندي و بستن سيم ها.

کاسه

سه تار دو نوع كاسه دارد؛ يک تکه و تركي يا چندتكه. در كاسه يك تكه، يک تکه چوب به ابعاد ۱۶×۱۶×۲۷ از چوب درخت توت لازم است كه نبايد کاملاً خشک باشد تا به هنگام تراش ترک برندارد يا نشکند.
اين چوب حتي الامکان بدون گره بوده و از تنه درخت توتي است که در مناطق خشک روييده است و قطر تنه آن بايد تا حد امکان بيشتر از۶۰ سانتي متر باشد.
سپس توسط ابزار مختلفي همچون اره برقي، چوب ساب و… در يك طرف چوب قوس بيروني كاسه درمي آيد.
سپس به وسيله مغار، درون كاسه، كنده كاري مي شود. آنگاه توسط انواع سمباده ها، درون و بيرون كاسه صيقل داده مي شود كه اين كار نياز به زمان زيادي دارد.
اما در نحوه ساخت كاسه هاي تركي يا چندتكه روش ديگري به كار برده مي شود.
در اين روش کاسه با چسباندن قطعات چوب که به شکل هاي مشخصي بريده شده اند ساخته مي شوند.
قطعه چوبي که به لبه صفحه وصل مي شود دوره يا پيشاني نام دارد.
براي ساختن کاسه به اين روش سازندگان سه تار معمولاً از قالب هاي آلومينيومي استفاده مي كنند.

آموزشگاه موسیقی

ترک ها و خم کردن آنها

ما بايد براي ساختن ترک ها و دوره، الگوي آنها را داشته باشيم.
ارتفاع دوره در قسمت وسط آن يعني همانجايي که سيم گير بسته مي شود از ۵ تا ۸ سانتيمتر و در دوسر انتهايي خود که روي گلويي مي چسبد معمولاً ۵تا۸ ميليمتر است و پهناي ترک بر حسب اينکه کاسه ها چند ترک باشند کم يا زياد مي شوند.
در برخي موارد، روي ترك ها طرح هاي مختلف و زيبايي نيز كشيده مي شود.
اين طرح ها را روي يک ورق نازک فلزي مانند ورق هاي فولادي مي كشند که براي ساختن لوله بخاري از آنها استفاده مي شود.
چوب دوره قطعه چوبي به ابعاد ۶۰سانتيمتر طول۸ سانتيمتر عرض و ۳/۰ سانتيمتر ضخامت و از چوب توت بدون گره و با الياف هاي موازي و سالم و بدون عيب و نقص است.

چسباندن دوره و ترک ها

ابتدا ما طرح دوره را روي دوره مي کشيم و کنار خطي را که کشيده ايم مي بريم طوري که خط روي چوب دوره باقي بماند.
بعد به وسيله قرص چرخ سمباده جاي بريده شده را گونيا مي کنيم.
ممکن است اين عمل در دوره و در ترک ها به وسيله رنده نجاري انجام شود که ما اين روش را پيشنهاد مي کنيم.
بعد از اينکه پل را روي صفحه چسبانديم بايد قلاب هايي روي اين چوب پيچ کنيم که در موقع جمع کردن کاسه وجود اين قلاب ها ضروري است.

ساخت و نصب دسته

دسته سه تار از چوب گردو يا بعضاً از ديگر چوب هاي خوشرنگ و خشک ساخته مي شود.
طول چوب دسته سه تار تقريباً ۶۵ سانتيمتر و ضخامت آن در سر دسته ۱۸×۱۸ ميليمتر و در جايي که به گلويي کاسه متصل مي شود ۲۸×۲۸ ميليمتر است.
پس از رنديدن چوب دسته ابتدا ۶ سانتيمتر از محل اتصال را با گونيا و مداد مطابق شکل و با مشخصات زير اندازه مي زني،م توجه به اين نقطه خيلي مهم است که حلقه هاي سالانه چوب بايد تقريباً عمود بر دسته باشند ويا به عبارت ديگر دسته بايد در امتداد رک ها باشد و بنابراين عرض دسته را به سه قسمت تقسيم مي کنيم.
قسمت مياني (زبانه) ۱۰ ميليمتر و دو قسمت طرفين زبانه (بر زبانه) هر يک ۹ ميليمتر.

زبانه به دليل اتصال به کاسه بايد به اندازه کافي محکم باشد به همين دليل ممکن است زبانه را ۱۲ ميليمتر و برهاي زبانه را هر کدام ۸ ميليمتر نيز در نظر بگيرند.
پشت دسته را نيز در زير زبانه به اندازه بر زبانه اندازه مي زنيم و بعد قسمت هايي را که بايد بريده شود مشخص مي کنيم و علامت مي زنيم.
ابتدا برهاي دو طرف را مي بريم بعد بر زيري را نيز برش مي دهيم.