گوشه در موسیقی آهنگی است با نام ها و حالت های مختلف که زیرمجموعه ی دستگاه و آواز موسیقی ایرانی است
و در اجرا از کوک دستگاه خود پیروی می کند.
هر گوشه خود دارای ویژگی های منحصر به فرد است.
دنیای موسیقی سنتی ایرانی، بزرگ و برای خیلی‌ها نسبتا ناشناخته است.
یکی از این اصطلاحات گوشه است.
فاقد آشنایی با واژه‌ی گوشه و ویژگی‌های آن اجرای موسیقی دستگاهی ایران ممکن نمی‌شود
و همچنین فاقد نشان دادن ویژگی‌های یک گوشه در یک اجرا نمی‌توان آن اجرا را در دسته‌ی موسیقی دستگاهی ایران به حساب آورد.
پس شناخت گوشه و ویژگی‌های آن امری ضروری است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
از آنجا که گوشه زیر مجموعه و عضو کوچک‌تر ردیف در موسیقی ایرانی است،
بهتر است ابتدا ببینیم ردیف چه معنا و مفهومی دارد.
آموزشگاه موسیقی
ردیف مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و آواز‌ها (و گوشه‌های این دستگاه‌ها) در موسیقی ایرانی است.
امروزه از ردیف موسیقی ایرانی برای تعلیم و آموزش استفاده می‌شود.
در گذشته هم منظور از ردیف ترتیب و توالی گوشه‌ها در یک دستگاه بود که از آن برای آموزش نوآموزان استفاده می‌کردند
و نوازندگان و خوانندگان ماهر نیازی به رعایت دقیق آن نداشتند.
ردیف موسیقی شامل هفت دستگاه (شور، ماهور، نوا، همایون، سه گاه، راست و پنجگاه و چهارگاه)
و پنج آواز (ابوعطا، بیات ترک، دشتی وافشاری که در کوک شور نواخته می‌شوند و آواز بیات اصفهان که در کوک همایون نواخته می‌شود) است.
به هر یک ازآهنگ‌ها و نغمه‌های موسیقی در مجموعه‌ی ردیف یک گوشه گفته می‌شود.
گوشه‌ها قطعه‌های ثبت شده از موسیقی سنتی ایرانی هستند
که در طول زمان توسط استادان موسیقی ایرانی گردآوری و دسته بندی شده است
و به هنرجویان آموزش داده می‌شود.
تعداد کل گوشه‌های هفت دستگاه و پنج آواز موسیقی ایرانی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ است.
از گوشه‌ها برای خلق قطعه‌های موسیقی استفاده می‌شود که معمولاً به شکلی ثابت برای آموزش ردیف به کار می‌روند.
گوشه در زمان اجرا می‌تواند سوژه‌ی بداهه‌نوازی و خلق آهنگ‌های نوین باشد.
از طرفی پرداختن به ویژگی‌هایی که باید به آن‌ها پرداخته شود تا شخصیت یک گوشه را نشان دهد، محدودیت‌هایی را برای نوازنده ایجاد می‌کند.
به برخی از گوشه‌ها که کاربرد و اهمیت بیشتری دارند شاه گوشه می‌گویند.
شاه‌گوشه‌ها طولانی‌تر از دیگر گوشه‌ها بوده و معرف دستگاه خود هستند.
انواع گوشه در موسیقی
گوشه های اصلی
گوشه‌های اصلی بر یک نت موسیقی ویژه تاکید و یک مد خاص را معرفی می‌کنند.
همیشه اولین گوشه که تاکید بر اولین نت گام می‌کند را “درآمد” می‌نامند.
ویژگی گوشه‌های اصلی این است که خود دارای گوشه‌های فرعی هستند.
مثلا گوشه چکاوک در دستگاه همایون شامل “نی داوود” و گوشه حجار در ابو عطا شامل “چهار پاره” است.
گوشه‌های مرکب نوازی
از این گوشه‌ها برای تغییر دستگاه (رفتن از دستگاهی به دستگاه دیگر) استفاده می‌کنند. مانند:
گوشه دلکش در ماهور که با آن وارد دستگاه شور می‌شوند.
گوشه شکسته در ماهور و بیات ترک که با آن وارد آواز افشاری می‌شوند.
گوشه راک در دستگاه ماهور که با آن وارد آواز اصفهان می‌شوند.
گوشه عشاق در اصفهان که با آن وارد دستگاه شور می‌شوند.
گوشه‌های ریتمیک
این گوشه‌ها خود بر دو نوع هستند:
۱. گوشه‌هائی که دارای ساختار ملودیک و ریتمیک هستند و می‌توان آن‌ها را در غالب بسیاری از دستگاه‌ها و گوشه‌های اصلی دیگر اجرا کرد، مانند گوشه‌های کرشمه، چهار پاره، زنگوله، مثنوی، ساقی نامه، عراق و …
۲. گوشه‌هائی که دارای ریتم هستند ولی فقط در یک دستگاه و گوشه خاص اجرا می‌شوند، مانند رامکلی در ابوعطا، لیلی مجنون و بختیاری در همایون، سوز و گداز در اصفهان، شهابی و مهربانی در بیات ترک و …
گوشه کرشمه
دارای وزنی است که می‌توان آن را در همه دستگاه‌ها و همه گوشه‌ها اجرا کرد.
