البته نمیتوان در کلاس آموزش پیانو پیانویی را یافت که دارای هفده اکتاو بوده و دارای تمام صوتهای موسیقی ایرانی باشد.
اما خوشبختانه گام دیاتونیک ایرانی، مانند گام دیاتونیک اروپایی، بر مبنای هشت نت اصلی ساخته شده
در آن نت اول و هشتم ١٢٠٠ سنت از یکدیگر فاصله دارند،
با این تفاوت که هشت نتِ اصلی ایرانی از هفده نتِ نا معتدل ِ “کروماتیک ایرانی” انتخاب شده نه از دوازده صوت معتدل “کروماتیک اروپایی”.
معضل ِ جا دادن هفده صوت ایرانی در دوازده کلید پیانو را میتوان با ایجاد پنج گام دیاتونیک ِ نا معتدل، یا پنج کوک خاص حل کرد.
این پنج کوک که هریک با نام یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی شناخته میشوند
و بیش از صد سال پیش در بین پیانو نوازان ایرانی رواج یافته است، باین قرا ر است:
١- کوک شور، معرف دستگاه نوا و دستگاه شور و چهار نغمه آن- دشتی، ابوعطا، بیات زند و افشاری
٢- کوک ماهور، معرف دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه
٣- کوک همایون معرف دستگاه همایون و نغمه های آن- اصفهان و شوشتری
۴- کوک سه گاه معرف دستگاه سه گاه و بالاخره
۵- کوک چهارگاه معرف دستگاه چهار گاه.
کوک پیانو به منظور اجرای موسیقی ایرانی با وجود قدمت بیش از صد سال، هنوز به مرحله مشخصی نرسیده است
و بستگی زیادی به انتخاب سبک و حساسیت گوش ِ خودِ نوازنده دارد، علاوه بر آن ساز های دیگر هم مجبور هستند خود را با پیانو وفق دهند.
بعلاوه فواصلی که تا بحال مورد تائید نوازندگان ایرانی بوده،
شامل پرده، نیم پرده، ربع پرده، سه چهارم پرده و پنج چهارم پرده، با اذعان همه نوازندگان اعدادی تقریبی اند.
با دردست نداشتن وسایل اندازه گیری تنش صوتی و مقایسه آن با معیار های شناخته شده، کوک پیانوی سنتی امری کاملا ً خصوصی و شخصی بجا مانده است.
باوجود چالش های فوق میتوان وجوه مشترکی در روش کوک پیانو بین نوازندگان سنتی مشاهده کرد
آموزشگاه موسیقی
١ – اکثر نوازندگان کوک معتدل را ماخذ قرار داده و فقط به تغییر معدودی از دوازده کلید ِ هنگام اکتفا میکنند.
باین ترتیب بیشتر فاصله ها بصورت معتدل ِ یکصد یا دویست سِنتی باقی میمانند.
٢ – چون وسعت تنش ِ ساز های ایرانی بیش از سه هنگام نیست، معمولا فقط سه هنگام میانی ِ پیانومورد استفاده قرار میگیرد.
٣ – ممکن است با دقت در کوک پیانو نوازنده بتواند مرکب نوازی کند یا بعبارت دیگر از یک دستگاه بدستگاه دیگری برود،
هرچند اجرای مرکب نوازی مستلزم شنوایی بسیار حساس و آشنایی کامل بگوشه های دستگاه های مورد نظر است.
۴ – در بعضی کوک ها ممکن است فواصل یک گام را با فواصل گام ِ پیشین و یا بعدی تا اندازه ای تغییر داد.
این روش که در بعضی از کوک های سنتورمرسوم است،
منحصر به پیانوی معمولیست و اجرای آن گرچه مهم ولی در پیانوی الکرونیکی غیر ممکن است
در دو دهه اخیرآقای پروفسور هرمز فرهت کتابی منتشر کردند که در آن شرح مبسوطی راجع باندازه گیری فواصل نت ها در گام های ایرانی درج شده است.
با مطالعه برروی چند سه تار که بدقت کوک شده اند، ایشان براین باورند که فواصل را میتوان به پنج دسته مشخص تقسیم بندی کرد:
١- پرده ها که فاصله آن بین ٢٠٠ تا ٢٠۵ سنت است و اندکی با پرده دیاتونیک اروپایی تفاوت دارد.
٢- نیم پرده هایی که فاصله آنها ٩٠ سنت یا کمتر است و کاهش محسوسی از نیم پرده اروپایی است.
٣- پرده های میانی کوچک که فاصله آنها بین ١٢۵ و ١۴۵ سنت میباشد.
۴- پرده های میانی بزرگ که فاصله آنها بین ١۵٠ و ١٧٠ سنت است.
۵- پرده اضافی که فاصله آن در حدود ٢٧٠سنت بوده یعنی نزدیکتر به یک و نیم پرده اروپائیست و مورد استفاده زیادی نیست.
