از دستگاه های موسیقی ایرانی چه میدانید

شاید اولین چالش هنرجویان کلاس آموزش آواز در برخورد با کلمه دستگاه وجه تسمیه ی ان باشد.
دستگاه، یعنی محل گذاشتن دست از نظر لغوی و از نظر موسیقیایی.
چون محل گذاشتن انگشتان در هر دستگاه از موسیقی ایرانی با دستگاه دیگر تفاوت داشته، به اصطلاح هر بخش از موسیقی ایرانی رو دستگاه یعنی محل های بخصوص گذاشتن دست روی دسته ساز نام گذاری کردند.
اگر موسیقی ایران را یک کشور فرض کنیم، دستگاه را به استان، نغمه را شهر و گوشه را به خانه می توان تعبیر کرد.

موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز می باشد
دستگاه ها عبارتند از: ۱-شور ۲-ماهور ۳- سه گاه ۴-چهارگاه ۵-راست پنجگاه ۶-همایون ۷-نوا
آوازها عبارتند از: ۱-دشتی ۲-بیات ترک ۳-افشاری ۴- بیات اصفهان ۵-ابوعطا

حال، اگر بخواهیم بگویم که کدام آواز ها متعلق به کدام دستگاه ها هستند ترتیب به این صورت می باشد:

۱- شور : آواز افشاری، بیات ترک، ابوعطا، دشتی
۲- همایون: بیات اصفهان

همانطور که می بینید، شور ام المقام یعنی مادر آواز ها هم خوانده شده،
چون قسمت عمده ای از موسیقی ایرانی در دستگاه شور نمود پیدا می کند و به عکس، دستگاه نوا مهجور ترین دستگاه ایرانی هست،
اگر بخواهیم در یک جمله دستگاه را تعریف کنیم، دستگاه یعنی حال و هوا.
این دقیقاً اولین چیزی است که از شنیدن هر دستگاه به ذهن انسان متبادر می شود.
در اکثر کتب موسیقی یا رساله ها و مقالات، تعاریف دستگاه کمی گنگ هستند.
اما در کل بدیهی است که احساسی که شنونده از هر دستگاه پیدا می کند کاملاً با دستگاه دیگر فرق دارد

حال و هوای دستگاه های موسیقی ایرانی در آموزشگاه موسیقی تهران

شور: حزن و اندوه عاشقانه از نوع جانسوز. مانند آتشی ز کاروان جدا مانده

ماهور: شادی و فرح فراوان . مرغ سحر

همایون: غمی شکایت گونه مانند تو ای پری کجایی

نوا: عرفان و سیر و سلوک عارفانه مانند اثر جاودان نینوا

سه گاه: سوز و غم الهی و عارفانه مانند رسوای زمانه از الهه

چهارگاه: شادی متعادل و هدفمند، حس سلحشوری مانند بادا بادا مبارک بادا…

راست پنجگاه: تقریباهمان ماهور مانند اجرای محمد رضا لطفی، شجریان در جشن هنر شیراز

بیات ترک : مانند اذان جاودان موذن زاده اردبیلی در گوشه ی روح الارواح

بیات اصفهان: یک غم نوستالژیک، غم غربت، غم عشق و ناز معشوق مانند دلم می خواد به اصفهان برگردم

ابوعطا مانند اشکم دونه دونه

افشاری مانند مثنوی شجریان برای دم افطار

دشتی : محزون ترین نغمه های ایرانی در این آواز هستند.