آواز اصفهان یا بیات اصفهان یکی از آوازهای پنج‌گانهٔ موسیقی سنتی ایرانی است که در آموزشگاه خوانندگی در تهران تدریس میشود.
برخی این دستگاه را جزء دستگاه شور و برخی از متعلقات همایون دانسته‌اند.
آواز بیات اصفهان شباهت‌های بسیاری با گام مینور هارمونیک دارد و تنها تفاوت گام اصفهان با گام مینور فاصلهٔ ششم نیم بزرگ بین درجهٔ ششم و درجهٔ اول ِ اصفهان است که این فاصله در گام مینور ششم کوچک است.
قسمتی از ابتدای پیش‌درآمد بیات اصفهان از مرتضی نی‌داود.
هم در آموزش موسیقی برخاسته از اروپا و هم در موسیقی شرقی، می‌توان ارتباط بسیاری بین گام‌ها و مقام‌های مختلف مشاهده کرد.
مانند رابطهٔ بین گام دو ماژور و گام لا مینور در موسیقی اروپایی، که لا مینور، گامِ کوچکِ نسبیِ دو ماژور است.
بررسی آواز اصفهان در آموزشگاه موسیقی
یا بین الگوی گام ماهور ِ ایرانی و ماژور ِ اروپایی.
گام اصفهان مانند گام کوچک بالارونده‌است.
هر دو گام دارای محسوس هستند و دانگ‌هایشان نابرابر است.
گام اصفهان با گام مینور فقط یک تفاوت دارند و آن فاصلهٔ ششم نیم بزرگ بین درجهٔ ششم و درجهٔ اول ِ اصفهان است که این فاصله در گام مینور ششم کوچک است.
مایه‌های اصفهان و همایون، هر دو به دستگاه بزرگ شور نزدیک هستند.
با این حال گام اصفهان اختلاف بیشتری را با شور (نسبت به دستگاه همایون) داراست.
به این صورت که نت پایه اصفهان، درجهٔ چهارم شور است؛ فاصلهٔ بین درجهٔ دوم و سوم در شور، نیم‌بزرگ و در اصفهان بزرگ است و فاصله‌های بین درجهٔ ششم و هفتم و همین‌طور هفتم و هنگام ِ شور کوچک؛ و این فاصله‌ها در اصفهان نیم‌بزرگ و بزرگ هستند.
اصفهان و همایون هر دو به شور تغییر مقام می‌دهند؛ اما اصفهان به گامی از شور می‌رود که نت پایه آن گام در شور، نمایان یا درجهٔ پنجم اصفهان باشد.
با این تفاسیر، علت اینکه اصفهان زیر مجموعهٔ شور دانسته نمی‌شود کمتر بودن رابطه و اختلاف بیشتر اصفهان با شور نسبت به اصفهان با همایون است.
فاصلهٔ بین درجه‌های دوم و سوم ِ گام همایون دوم افزوده است.
این فاصله، در گام اصفهان بین درجهٔ ششم و هفتم، یعنی بین درجات دوم و سوم ِ دانگ دوم قرار دارد.
در نتیجه دانگ‌ها در اصفهان معکوس دانگ‌های همایون هستند و دانگ اول دستگاه همایون، دانگ دوم آواز اصفهان است.
نغمه‌های فرعی آواز اصفهان بسیار کمتر از متعلقات همایون هستند؛ و در آواز اصفهان می‌توان به همایون فرود آمد (که فرود همایون روی اصفهان انجام‌پذیر نیست).
به این دلیل، آواز اصفهان از متعلقات دستگاه همایون دانسته شده‌است و نه برعکس.
حس و حال آواز اصفهان
آواز اصفهان که از آوازهاى قدیم ایرانى است، آوازی جذاب و گیرا بوده و طرفداران زیادی بین هنرجویان کلاس آواز دارد و ریتمى بین شادى و غم دارد.
حال و هوای بیات اصفهان تا حدودی با «گام مینور» در موسیقی غرب یکی است.
زیبایی احساسی این آواز بسیار بالاست و بیشتر اشعار عاشقانه در این آواز خوانده می‌شوند.
گوشه‌های مهم آواز اصفهان
درآمد، بیات راجع، عشاق، جامه دران، سوز و گداز، مثنوی، هداوندی، صوفی نامه، خجسته، اصفهانک، بوسلیک، عشیران