اگر حتی مخاطب جدی موسیقی سنتی یا هنرجوی آموزشگاه موسیقی هم نباشید، حتماً نام «دستگاه»ها و «گوشه»های موسیقی به گوش‌تان خورده است.
همه ما به‌عنوان علاقه‌مندان موسیقی ایرانی -که آن را به صورت حرفه‌ای و آکادمیک دنبال نمی‌کنیم-
همیشه دوست داشته‌ایم بدانیم این دستگاه های موسیقی ایرانی و گوشه‌ها چیست‌اند و در آنها چه می‌گذرد؟
هر کدام چه حال و هوایی دارند؟
چرا نام یکی چهارگاه است و دیگری شور؟ چرا یکی بیات اصفهان نام دارد و آن یکی شوشتری؟
این اسامی از کجا آمده‌اند؟ اصلاً چه کسی اینها را ابداع یا کشف کرده است؟
قطعه‌ای که در ماهور ساخته شده با قطعه دیگری که در شور ساخته شده، چه تفاوت‌هایی دارد؟
کدام‌یک از قطعات معروف و پاپیولار در مایه‌های موسیقی ایرانی ساخته شده‌اند؟
و ده‌ها سوال دیگر که همیشه برای مردم عادی و علاقه‌مندان موسیقی وجود داشته است.

در نگاه علمی، دستگاه های موسیقی ایرانی به مجموعه‌ای از چند نغمه اطلاق می‌شود
که با هم در گام، کوک و فواصل نت هم‌آهنگی دارند. موسیقی ایران دارای هفت «دستگاه» و پنج «آواز» و در کل، دوازده «مایه» است.
اگر بخواهیم این مسأله را به زبانی ساده توضیح دهیم،
می‌توانیم بگوییم که «دستگاه‌ها» مجموعه‌ای از گوشه‌ها هستند که بر اسا‌س منطقی د
رونی کنار هم قرار می‌گیرند
و هر یک حال‌وهوای خاصی را القا می‌کنند. مثلاً آن را پرهیجان می‌کنند یا غمگین یا حماسی و…

اما «دستگاه‌ها» -به شیوه‌ای که ما امروزه آنها را می‌شناسیم- از دوران قاجار در موسیقی ایران معمول شده‌اند
و به واسطه‌ی داشتن گوشه‌ها، موسیقی ما را از تمام موسیقی‌های دنیا متمایز می‌کنند.
این گوشه‌ها در فرم‌های مختلفی چون پیش‌درآمد، درآمد، چهارمضراب، آواز، تصنیف و رِنگ تقسیم‌بندی می‌شوند.

دستگاه های موسیقی ایرانی

دستگاه شور

دستگاه «شور» را در درجه اول مهم‌ترین دستگاه های موسیقی ایرانی و مادر تمامی دستگاه‌ها می‌دانند؛
چرا که پنج آواز مهم از آن منشعب شده است.
البته هر یک از دستگاه های موسیقی ایرانی تعدادی آواز و الحان فرعی دارند ولی شور، غیر از آوازهای فرعی، ملحقات دیگری هم دارد که هر یک به تنهایی مستقل‌اند.
دو آواز «بیات‌ترک» و «افشاری» گامی متفاوت از شور دارند
و به همین خاطر، برخی آنها را مستقل از شور می‌دانند؛ در حالی که دو آواز دیگر «ابوعطا» و «دشتی» ارتباط نزدیک‌تری با آن دارند.

در مکتب آوازی اصفهان، آواز بیات‌ترک از مشتقات دستگاه ماهور به حساب می‌آید؛
اما در مکتب تهران، مایه بیات‌ترک را جزء دستگاه شور می‌دانند.
با تمام اینها «شور» یکی از ساده‌ترین دستگاه‌های ایرانی است و دستگاه‌هایی چون نوا و سه‌گاه نیز از آن متأثرند.

«فرهاد فخرالدینی» اعتقاد دارد که نام «شور» ریشه در زبان عِبری «شیر» (به معنای آواز و سرود) دارد
و در عصر ساسانیان وارد زبان فارسی شده است؛ نکته‌ای که «عباس اقبال‌آشتیانی» نیز روی آن صحه می‌گذارد.
به عقیده داریوش طلایی، تمام ساختارهای مُدال در ردیف موسیقی ایرانی بر اساس چهار دانگ بنا می‌شود
که به آنها «دانگ‌های بنیادین» می‌گویند و یکی از این چهار دانگ بنیادین، دانگ اول دستگاه شور است.

آشنایی با متعلقات دستگاه شور

دستگاه نوا

«نوا سرانجامِ نیایش زندگی و انسان است. سرانجامِ آهنگ روشنایی روز که به تاریکی و نیستی می‌رسد.
فقر و فنا است. نوید شبی تازه می‌دهد که سرانجام تولدی است تازه.» اینها را «مجید کیانی» درباره‌ی دستگاه نوا گفته است.

اگر بخواهیم به زبان ساده این دستگاه را تعریف کنیم،
باید بگوییم دستگاه نوا نه زیاد شاد است و نه زیاد حزن‌انگیز و البته در موسیقی ایران کمتر اجرا شده است.
برخی از اساتید مثل علی‌نقی وزیری و روح‌الله خالقی، نوا را مشتق از شور دانسته‌اند؛
اما این دستگاه دارای تفاوت در نُت شاهد و ایست و همچنین شخصیت مستقل آوازی با شور و مشتقات آن است.

دستگاه ماهور

در موسیقی قدیم ایران، هنگام اجرای دستگاهی از موسیقی، شب یا روز بودن در انتخاب دستگاهی که می‌نواختند، مؤثر بوده است؛‌
برای مثال عبدالقادر مراغه‌ای به شاگردان خود می‌آموخته: ‌
«اگر شب بود، حتماً شور بزن و اگر صبح بود، چهارگاه بزن. اگر طرف شنونده سفیدروی بود، بم بزن و اگر سبزه‌روی بود، زیر بزن.»

در این میان، «ماهور» را هم صبح و هم شب اجرا می‌کرده‌اند.
دستگاه ماهور یکی از گسترده‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است و در ردیف‌های گوناگون در حدود ۵۰ گوشه را در بر می‌گیرد
و به علت حالت و ملودی روانی که دارد، اغلب به صورت موسیقی شاد در جشن‌ها و اعیاد نواخته می‌شود.
این دستگاه، دارای گوشه‌های متنوعی است که با مقام‌های کاملاً متفاوت در سه بخش بم، میانی و زیر اجرا می‌شود.

دستگاه چهارگاه

«مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند و عرفانی است
و احساسات عالی انسانی را در کنار خصایص و محسنات انسانی صبور و شکیبا در خود دارد.
از ناکامی‌ها و ناامیدی‌ها اشک غم می‌ریزد و در شادی‌ها و خوشی‌ها اشک شوق و سرور.
این دستگاه، بهترین گزینه برای ساخت قطعات و تصانیف ملی-میهنی و حماسی است؛
به‌طوری که به زیبایی می‌تواند حالت شوق و افتخار وصف‌ناپذیری را در شنونده به وجود آورد.» اینها را در توضیح «چهارگاه» آورده‌اند.

گفتیم «شور» مهم‌ترین دستگاه های موسیقی ایرانی است و به آن «مادر همه دستگاه‌ها» می‌گویند؛
اما برخی از اهالی موسیقی (مثل هرمز فرهت و دکتر داریوش صفوت)،
دستگاه شور را به خاطر قدمت کمترش، به عنوان دستگاه اصلی نمی‌شناسند و «چهارگاه» را لایق این عنوان می‌دانند.
مهم‌ترین و زیباترین مقامات ایرانی در این دستگاه اجرا شده است. چهارگاه گامی کاملاً ایرانی و خالص است.

 

10 دیدگاه. ثبت دیدگاه

اقا خیلی وبسایتتون عالیه

با سلام . جهت دریافت مشاوره با شماره ۰۹۳۳۵۶۰۶۰۶۶ تماس حاصل فرمایید .

خرید بک لینک
10 تیر 1399 2:48 ب.ظ

خسته نباشید مرسی به خاطر این وبسایت مفید

با سلام . جهت دریافت مشاوره با شماره ۰۹۳۳۵۶۰۶۰۶۶ تماس حاصل فرمایید .

سلام.وبسایت زیبایی دارید.دست گلتون درد نکنه

با سلام . جهت دریافت مشاوره با شماره ۰۹۳۳۵۶۰۶۰۶۶ تماس حاصل فرمایید .

followermax.com
8 مهر 1399 7:27 ب.ظ

عاشق این وبسایت شدم من.عالی هستید شما

ممنون از حسن نظر شما

وای خیلی خوبه ساییتون

با سلام . جهت دریافت مشاوره با شماره ۰۹۳۳۵۶۰۶۰۶۶ تماس حاصل فرمایید .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *