هر گوشه موسیقی ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد.
آغازین که معمولا عبارت یا ریتمی کوتاه است.
معرف مهمترین قسمت گوشه موسیقی را میتوان معرف گفت.
این بخش شامل ملودی یا ویژگی های منحصر به فرد یک گوشه است که موجب تمایز آن از گوشه دیگر میشود.
هر بخش از موسیقی دارای ویژگی های خاص و اجزایی متفاوت است
که در زیر به آن اشاره شده:
۱. آغازین موسیقی: این بخش از موسیقی معمولاً عبارتی کوتاه و با ریتم منحصر به خود را دارد.
۲. معرف موسیقی: ویژگی مهم این بخش موسیقی گوشه آن است
که شامل ملودی منحصر یا دیگر ویژگی‌های خاص آن است که آن گوشه را از دیگر گوشه‌ها متفاوت میکند و به معرفی نت شاهد می پردازد.
۳. گسترشی موسیقی: این بخش شامل افزایش یا کاهش پلکانی بخش معرف آن است.
۴. تکمیلی موسیقی: این بخش به موسیقی گوشه موسیقی خاص تعلق ندارد
و معمولاً دارای جمله‌های تحریری در آواز، یا بافت مضرابی در آن ساز گفته میشود.
۵. پایانی موسیقی : این بخش گوشه موسیقی را «به ثمر می‌رساند» یعنی برای پایان آن آماده میکند؛
از آنجا که بیشتر گوشه موسیقی روندی بالا رونده دارند
بخش پایانی معمولاً به شکل یک فرود پایین رونده اجرا میشود.
۶. ختم موسیقی: جمله‌ای کوتاه و قاطع با قابلیت پایان‌دهندگی گوشه آن موسیقیست
علل نام گذاری اسامی گوشه موسیقی
نام هر کدام از گوشه موسیقی ها به مکان‌ها، افراد، طبیعت و… باز خواهد گشت که از آنها میتوان به گونه زیر دسته‌بندی کرد.
اسامی برخی از گوشه موسیقی درگرفته از محل‌های گوناگون سرزمین کهن ایران مانند
زابل، عراق، خاوران، آذربایجانی، بختیاری، گیلکی، شوشتری و… است.
برخی برگرفته از نام‌های بزرگان موسیقی و اهل هنر بوده است و،
مانند محمدصادقخانی و مهدی ضرّابی (در آواز بیات ترک)، مرادخانی (در دستگاه ماهور)،
نی داوود (در دستگاه همایون)، جوادخانی (نوعی تحریر در گوشه رضوی دستگاه شور)، حسن موسی (در آواز ابوعطا) و…
و ویژگی بعضی از آنها حکایت کننده مسائل عاطفی و احساسی هستند مانند حزین، مویه؛، راز و نیاز، سوز و گداز، کرشمه، جامه دران و…
نام برخی گوشه موسیقی برگرفته از داستان‌های ادبی و عاشقانه مانند خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و… است.
برخی نیز از صدا‌های پیرامون گرفته شده است؛ مانند زنگ شتر – زنگوله – ناقوس – قطار و…
نظام دستگاهی موسیقی ایران
که نام ردیف را از خود نظام دستگاهی موسیقی ایران گرفته ایند ،
شامل هفت دستگاه با نام‌های زیر
شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز با نام‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان است.
آواز با دستگاه تفاوت‌هایی در تعداد گوشه‌ها، حالت‌ها، نت‌های شاهد و ایست دارد
و تعداد گوشه موسیقی که آواز کمتر از یک دستگاه میباشد و آن به طور کلی مجموعه‌ی هفت دستگاه و پنج آواز حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ گوشه دارد.
در مجموعه‌ی موسیقی ایرانی آواز‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی به دلیل یکسان بودن کوک آنها با دستگاه شور
از متعلقات دستگاه های شور و آواز اصفهان نیز به خاطر یکسان بودن کوک آن با دستگاه همایون از متعلقات دستگاه همایون محسوب خواهد شد.
در این مقاله ابتدا با تعریف دستگاه بیشتر آشنا شده و سپس دستگاه ماهور و گوشه‌های آن را معرفی و بررسی می‌کنیم.
مفهوم دستگاه در آموزشگاه موسیقی
موسیقی امروز ایران شامل تعدادی آهنگ یا لحن متفاوت است که در ادامه به آن میپردازیم.
این تعداد آهنگ که به طور متوسط بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ عدد هستند،
در اصطلاح موسیقی امروز « گوشه موسیقی » نامیده می‌شوند
و بر حسب مشابهت‌های ساختاری و فنی و حس و حال موسیقایی در مجموعه های مختلف که به هفت عدد بزرگ
به نام دستگاه و پنج مجموعه‌ی کوچک به نام آواز تقسیم شده اند.
تعداد گوشه های آواز‌ها کمتر از دستگاه‌ها هستند. همچنین از نظر حالت و نت‌های شاهد و ایست تفاوت‌هایی با هم دارند.
دستگاه در واقع از دو کلمه «دست» و «گاه» تشکیل شده است و از زمان قاجار در موسیقی ایرانی رواج یافته است.
تا قبل از آن از واژه‌ی مقام به جای دستگاه استفاده می‌کردند. از آنجا که در موسیقی قدیم ایران، «گاه» به معنای پرده ساز بوده‌است؛
بنابراین دستگاه به معنی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز است. این نوع انگشت‌گذاری در هر قطعه یا آهنگ یا نغمه شکل خاص خود را دارد.
