در این مقاله در کلاس آموزش سه تار نشانه هایی از وجود سازی مشابه سه تار به دست آمده که قدمت آن حدود دو هزار سال پیش از میلاد است را بررسی میکنیم.
اولین قدم برای آشنایی با یک ساز، آشنایی با تاریخ آن، صدا و اجزای آن و صد البته نمونه های صوتی آن ساز است.
ما قصد داریم در این مقاله به معرفی سه تار بپردازیم تا بیشتر با این ساز آشنا شویم.

تاریخچه ساز سه تار را شاید باید از دریچه ساز تنبور نگاه کنیم.
تنبور به عنوان سازی شناخته می شود که گفته شده بعدا ساز های سه تار و تار بر اساس آن به وجود آمدند.
نشانه هایی از وجود سازی هم خانواده سه تار به دست آمده که متعلق به آثار سفالی کشف شده در شوش بوده و قدمت آن حدود دو هزار سال پیش از میلاد است.
اما قدیمی ترین نمونه های موجود این ساز به قرن یازدهم هجری قمری بر می گردد.
از قدیمی ترین نمونه های سه تار، ساز ناصرالدین شاه قاجار است که به دست استاد احمد عبادی رسیده است.

نگاره های دوره صفویه نشان می دهد این ساز در مسیر تکامل عود و تنبور ایران قرار دارد.
البته نقوش این ساز در آثار مربوط به دوره ی ساسانی و حتی قبل از آن نیز دیده می شود، از این رو عمر این ساز را می توان بیش از هزار سال تخمین زد.
به مرور زمان تغییراتی در شکل ظاهری و پرده بندی آن ایجاد شد که به صورت سه تار امروزی در آمده است.

یکی از دوره های تاریخی که این ساز بسیار پر طرفدار و فراگیر شده بود دوران قاجار بود.
در آن زمان این ساز توسط میرزا علی اکبر خان فراهانی و پسران او میرزا عبدالله و آقا حسینقلی (اواخر دوران قاجار) نواخته می شد و مانند تار جزو سازهایی بوده که ردیف موسیقی ایرانی با آن اجرا می شده.
خوشبختانه در حال حاضر این ساز جای خود را در موسیقی به عنوان یک ساز مستقل مانند تار باز کرده است.

سه تار جزو سازهای ملی ایران محسوب می شود و به دلیل آنکه مربوط به هیچ قوم و یا منسوب به ناحیه ای خاص نمی باشد، سازی شهری به حساب می آید.
این ساز از خانواده سازهای زهی و مضرابی است، به این معنی که برای نواختن در آموزشگاه موسیقی شمال تهران آن از مضراب استفاده می کنند و صدای آن از نواختن بر سیم یا زه تولید می شود.

روح الله خالقی در کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” بیان می کند که سیم های تار اقتباس از سه تار است ولی برای این که صدا قوی تر شود سیم های اول و دوم (زرد و سفید) را جفت بسته اند و پنج سیم پیدا کرده است و سیم ششم نیز چنان که معروف است بعدها به وسیله درویش خان با تقلید از روی سه تار به آن اضافه شده است.

سه تار سازیست که ویژگی های روحی و اخلاقی نوازنده بسیار در صدادهی آن موثر است.
نوازنده این ساز باید هم خوانی و هم آوایی نزدیکی با شخصیت صدادهی ساز داشته باشد؛ سه تار ذاتا سازی کم صدا، با حالتی گرفته و نهفته است و بسیار لذت بخش خواهد بود در صورتی که نوازنده ای درون گرا، بی تظاهر و گوشه گیر با نواختن این ساز آن را تکامل بخشد.
البته این خصیصه باعث ترویج کم تر سه تار، به نسبت دیگر سازها بوده و با وجود عدد بسیار زیادِ سه تار نوازان، ولی این هنرمندان معمولا علاقه ای به نمایش گذاشتن هنر خود نداشتند.

سه تار درونی ترین و متمرکز ترین ساز است، آن را بیشتر برای دل خود می نوازند تا برای دیگری. (ژان دورینگ)

زنده یاد استاد ابوالحسن صبا در توصیف این ساز چه زیبا می گوید : «سه تار برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است»

این جمله کوتاه و پر معناست، در واقع عبارت است از حاصل تمام گفته ها و شنیده ها در زمینه سه تار.

بررسی خصوصیات سه تار در آموزشگاه موسیقی

۱. به نسبت دیگر سازها، دارای حجم صوتی کم، ولی در عین حال لطیف، نافذ، ظریف و دلنشین است.

۲. اندازه کوچک این ساز ، وزن کم و ارتباطی که ساز در حال نواختن با بدن نوازنده پیدا می کند، در برقراری ارتباط معنوی بین ساز و نوازنده بسیار موثر است.

۳. شاید حجم کم صدای این ساز دلیلی بر کمتر دیده شدن آن در کنسرت های موسیقی باشد اما به همان دلیل ذکر شده موقعیت خاص خود را در خلوت نوازنده و شنونده تحکیم می بخشد.

۴. در هنگام نوازندگی عوامل زیادی باعث بروز مشکل در حین اجرای برنامه می شوند.
مانند هم کوکی سیم ها، نداشتن پوست (برخلاف) تار و… و به علت محدودیت تعداد سیم و عدم وجود عوامل تغییر دهنده صدا، نوای این ساز خالص و نافذ بوده و کم تر دچار تغییر کوک در حین نواختن می شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *